Forrest Gump

Bạn đã từng trêu chọc ai là kẻ điên chưa?

Quyển sách viết về câu chuyện của một đời người, nhưng khi đọc xong, tôi cảm thấy quyển sách này ngắn ngủi như một hơi thở.

Có thể bạn sẽ cảm nhận được nhiều hơn và rút ra được nhiều hơn khi đọc Forrest Gump. Riêng tôi, chỉ bài học "Tôn trọng người khác một cách thật sự" là đã quá đủ.

Cái tên Forrest Gump được đặt theo một người tài giỏi, nhưng trong phần lớn cuộc đời của nhân vật chính, ngay cả những người thân yêu nhất, tiếp xúc nhiều nhất cũng gọi cậu là thằng đần, đứa chậm phát triển, gã khùng. Họ chỉ nhìn thấy điều diễn ra bên ngoài, hành động của cậu mà thôi.

Cậu phải được hướng dẫn nhiều lần để mặc được bộ đồng phục bóng bầu dục, có chỉ số IQ 75, cách nói chuyện như một đứa trẻ 6 tuổi. Cậu luôn bị bạn bè bắt nạt khi đến trường. Ngay cả khi đã lớn, với chiều cao gần hai mét và nặng hơn một tạ, cậu vẫn bị bạn bè chửi mắng, ức hiếp một cách nặng nề. Khi trưởng thành cậu từng nghiện ma túy, kiếm tiền bằng cách lên võ đài, mặc tã em bé và chịu đánh thua.

Thế nhưng...

"Có một niềm vui khi điên mà không ai biết được ngoài những người điên" –Dryden-

Cái mà bạn nhìn thấy chỉ là bề mặt. Forrest Gump chậm phát triển nhưng không có nghĩa là cậu ấy không phát triển.

Kẻ bị gọi là đần độn ấy đã từng được hai tổng thống Mỹ khen ngợi và trao huân chương, là một phi hành gia, từng cùng bạn bè đưa đội bóng bầu dục vào đến vòng chung kết liên bang Mỹ, đại diện Mỹ thi đấu bóng bàn với Trung Quốc. Cậu còn là một nhạc công chơi được 6 nhạc cụ thành thục. Cậu có một công ty riêng, và là triệu phú của Mỹ. 

Thiên tài hay kẻ ngốc, đó chỉ là nhận định. Lòng tôn trọng thật sự là khi bạn chấp nhận họ chứ không phải đặt cho họ một danh xưng.

Sách có một đoạn dài mô tả Mỹ ở thời kỳ chiến tranh, tác giả không đi sâu vào chiến thuật, cảnh đổ máu, hay hậu quả thương tâm, chỉ kể lại những gì Forrest Gump nhìn thấy, không nhận định cũng không phán xét. Nhưng một độc giả sẽ dễ dàng nhận ra vấn đề: Chiến tranh là tội ác, và bất kỳ ai tham gia chiến tranh cũng là những nạn nhân. Chỉ có những kẻ hưởng được lợi lộc sau cuộc chiến đó mới là kẻ thủ vai ác thật sự, những kẻ ngốc thật sự.

Khi bạn mất lòng tin vào cuộc sống, cho là mình đau khổ, hay muốn phán xét ai, hãy đọc quyển sách này, để nhận ra rằng, bạn cũng đang bị đánh lừa bởi phần bề mặt mà thôi.

"Tớ không hề nghĩ cậu là một gã đần. Có lẽ bằng những bài kiểm tra và phán xét của những kẻ ngốc, cậu có thể rơi vào bảng nọ bảng kia, nhưng trong thâm tâm, Forrset ạ, tớ biết ánh lửa lấp lánh của trí tò mò cháy trong tâm trí cậu. Hãy nương theo con sóng thủy triều, bạn của tớ ạ, và khi cậu được mang đi, hãy khiến nó hoạt động vì lợi ích của cậu, hãy chiến đấu với những nông cạn và thác ghềnh và đừng bao giờ thối lui, đừng bao giờ bỏ cuộc. Cậu là người tốt, Forrest ạ, và câu có một trái tim lớn."

***

Tiểu thuyết Forrest Gump của Winston Groom in năm 1986 thoạt tiên không phải là cuốn sách ăn khách cho đến khi bộ phim chuyển thể ra đời năm 1994 với ngôi sao Tom Hanks. Theo một thống kê, trước khi có bộ phim này thì cuốn sách đã được bán 30.000 bản, và khi Forrest Gump qua mặt rất nhiều bộ phim xuất sắc cùng năm để giành giải Oscar phim hay nhất, đã có 1,7 triệu bản sách được bán trên khắp thế giới. Còn bộ phim đã xếp thứ tư trong các bộ phim có doanh thu lớn nhất mọi thời đại cho đến thời điểm đó. Năm 2011, Thư viện Quốc hội Mỹ đã chọn Forrest Gump vào danh sách bảo tồn của Cơ quan Lưu trữ Phim ảnh Quốc gia vì "có ý nghĩa về mặt văn hóa, lịch sử và mỹ học." 

Winston Groom là một cựu binh thời chiến tranh ở Việt Nam, sau khi trở về, ông làm phóng viên và chuyển sang viết tiểu thuyết năm 32 tuổi và đã gặt hái được nhiều thành công. Cuốn tiểu thuyết Conversations with the Enemy (1982). [Trò chuyện với kẻ thù] với chủ đề cựu chiến binh Chiến tranh Việt Nam đã lọt vào chung kết giải Pulitzer năm 1983. Năm 1985, Groom quay về Mobile và bắt đầu viết Forrest Gump. Cuốn sách đã trở thành dấu mốc cho sự nghiệp sáng tác của ông.

Nhân vật Forrest Gump đã được Groom xây dựng như một người "tự kỷ bác học'", đã có những thay đổi khi được chuyển thể trên màn ảnh Hollywood. Sự khác biệt ở hình tượng Forrest Gump giữa truyện và phim dường như là nhà văn chủ ý xây dựng một nhân vật phản anh hùng, trong khi các nhà làm phim Hollywood thực hiện theo hướng ngược lại, người hùng kiểu mới có kết cục thành công có màu sắc Giấc mơ Mỹ. Truyện và phim đều đã gây nên những cuộc tranh luận về khía cạnh chính trị và tính biểu tượng của nhân vật Gump cũng như mối quan hệ với xã hội của chàng ngốc có chỉ số IQ (chỉ số thông minh) chỉ có 75 nhưng đã đi khắp nơi và gặp đủ loại người. Cuộc phiêu lưu của Forrest Gump suốt ba thập niên bao trùm lịch sử sau thế chiến II đã vẽ nên chân dung một nước Mỹ: Gump đã gặp 2 tổng thống Mỹ, lên tàu vũ trụ, đóng phim ở Hollywood, sang Trung Quốc và tham chiến ở Việt Nam mà không hiểu mình chiến đấu vì lẽ gì.

Forrest Gump đề cập vấn đề muôn thuở của kiếp nhân sinh: chúng ta từ đâu tới, chúng ta làm gì và chúng ta đi về đâu? Thừa hưởng cái tên của ông tướng thời nội chiến đẻ ra phong trào phân biệt chủng tộc Klu Klux Klan,Forrest Gump sinh ra với chỉ số thông minh của "thằng đần" nhưng mẹ cậu bé luôn đấu tranh cho con mình có được nền giáo dục công bằng nhất. Người mẹ tuyệt vời này luôn dạy con khi cậu bé bị chúng bạn trêu chọc "con không có gì khác biệt hết". Và hễ ai cật vấn "sao mày ngu vậy?" thì Gump có câu trả lời mẹ dặn: "Người ta chỉ ngu khi làm trò ngu".

Bằng giọng văn hài hước, châm biếm, gây cười nhưng cũng để lại dư vị cay đắng, những trang sách dẫn dụ người đọc đi vào thế giới nội tâm với cái nhìn ngây thơ mà không hề giản đơn của một kẻ đần. Cuộc phiêu lưu dị thường mà Gump đã trải qua, vẽ nên chân dung nước Mỹ sau thế chiến II - một đế quốc đã phát động cuộc chiến phi nghĩa với Việt Nam và phải trả giá.

Đó là sự mất mát niềm tin của thế hệ trẻ, hàng nghìn người chết, các cuộc biểu tình. Forrest Gump tham gia cuộc chiến mà không hề hiểu mình chiến đấu vì lẽ gì, "sao chuyện này lại xảy ra?". Sáng lên trên cảnh nền tăm tối, hỗn loạn đó là ước mơ về hạnh phúc, về hòa bình qua hình ảnh một chiếc thuyền câu tôm, một đầm nuôi tôm.

Mỗi số phận trong tác phẩm là một câu trả lời về sự tồn tại, tin ở các giáo lý, luật lệ, mệnh lệnh hay chính mình. Trên lộ trình đưa ra các đáp án, tác phẩm cũng kịp lấy ngay những câu chuyện thời cuộc để nói về "chúng ta làm gì" của những thanh niên Mỹ khi phải tham chiến. Người bạn Bubba trước khi chết trên chiến trường Việt Nam đã đau xót hỏi Gump: "Tại sao chuyện này lại xảy ra?". Cuộc chiến tranh ở Việt Nam trên phim được khắc họa đậm nét hơn so với tiểu thuyết phần nào cho thấy cuộc chiến hằn dấu ấn đậm nét trong truyền thông nước Mỹ, đến mức nhà làm phim đã gạt bớt các chuyện phiêu lưu khác như bay vào vũ trụ, đóng phim, đấu vật, tranh cử nghị viện... trong truyện để dành đất cho Gump và các bạn của chàng ta đối diện câu hỏi "đi về đâu?". Ðây chính là sự khác biệt lớn giữa phim và truyện khi nhà văn để nhân vật tiếp tục phiêu lưu.

Các nhân vật của phim có vẻ hành động logic với hiện thực hơn nhưng cũng buông xuôi theo thời hơn. Phimvừa có vẻ khẳng định thắng lợi của triết lý Tin Lành Max Weber (Gump phải đổ máu, mất mát và lao động cật lực để giàu có), vừa có màu sắc hư vô (cuộc đời như một hộp kẹo, bạn không thể biết mình sẽ chọn được cái nào). Truyện làm rõ hơn tinh thần không thúc thủ trước hoàn cảnh của Gump và bè bạn của chàng ta, hết keo này đến keo khác khiến người đọc phải mê say và nghĩ "ờ, cuộc đời này quả không đến nỗi tồi để sống".

Cả phim và truyện đều giữ một hình ảnh Forrest Gump khờ nhưng nhân hậu, luôn đối xử tốt với mọi người xung quanh mà không toan tính. Bút pháp cường điệu hài hước của hai tác phẩm đã khiến chàng khờ Gump không còn là thằng ngốc - nạn nhân kiểu nhân vật của Dostoyevsky, mà là người còn lại sau rốt để thanh thản kể câu chuyện đời mình, đầy nụ cười và niềm phấn khích bất tận.