Khả năng cải thiện nghịch cảnh

Thế giới càng hỗn loạn, chúng ta càng được lợi!

 ***

“Làm thay đổi quan niệm của tôi về sự vận hành thế giới” và “Đã làm thay đổi tư duy hiện đại” là những nhận định của nhà tâm lý học người Mỹ gốc Isarel đoạt giải Nobel Kinh tế năm 2002 Daniel Kahneman và tạp chí The Times dành cho cuốn sách Khả năng cải thiện nghịch cảnh của tác giả Nassim Nicholas Tableb - một trong những nhà tư tưởng hàng đầu thời đại chúng ta.

Ở Việt Nam, có thể bạn đã biết đến Nassim Nicholas Tableb từ cuốn sách đình đám Thiên nga Đen. Nếu như trong Thiên nga Đen, Taleb cho thấy những biến cố tưởng chừng không thể xảy ra và không thể nào dự đoán thường làm nền tảng cho gần như mọi thứ trong thế giới, thì Khả năng cải thiện nghịch cảnh là thiết kế chi tiết để sống trong một thế giới Thiên nga Đen. Tác giả muốn chứng minh mình không phải là một người nói suông, ông đã giới thiệu Thiên nga Đen trước đó và lần này ông dùng gần 600 trang sách của mình để đưa ra các giải pháp “thu phục” Thiên nga Đen mà tựa đề gọi là Khả năng cải thiện nghịch cảnh.

 Tên nguyên bản tiếng Anh của cuốn sách là Antifragile, nghĩa là tính chất (khả năng) không gục ngã mà trở nên tốt hơn, hoàn thiện hơn sau khi trải qua các biến động tiêu cực ngẫu nhiên và đây cũng là tinh thần xuyên suốt, là xương sống của cuốn sách. Tính chất này được tác giả phân tích và áp dụng vào gần như mọi lĩnh vực, hiện tượng và sự vật trong cuộc sống. Tại sao các thành bang tốt hơn các nhà nước tập quyền, tại sao nợ nần có hại cho bạn, và tại sao những gì là “hiệu quả” thật ra không hiệu quả chút nào? Tại sao phản ứng của chính phủ và các chính sách xã hội lại bảo vệ kẻ mạnh và làm tổn thương kẻ yếu? Tại sao bạn nên viết thư từ chức thậm chí trước khi nhận công việc? Tại sao vụ đắm tàu Titanic đã cứu nhiều sinh mệnh? Xuyên suốt quyển sách vang lên tiếng nói và giải pháp rõ ràng của các bậc hiền triết cổ đại La Mã, Hy Lạp, Xemit, và thời Trung Cổ.

Trong cuốn sách, Taleb khẳng định vai trò quan trọng của tính bất định, làm cho nó trở lên đáng mong đợi, thậm chí cần thiết. Hầu như bất kể ai trên thế giới này đều có lúc rơi vào nghịch cảnh. Nghịch cảnh ấy có thể về kinh tế, tiền bạc, tình yêu, hôn nhân hay gia đình hay bất kì thứ gì mà người ta cho rằng đưa nó đưa họ tới khó khăn. May thay, tác giả cũng chỉ cho chúng ta cách làm thế nào để vươn lên trong một thế giới đầy bất trắc, tạo khả năng miễn nhiễm trước những dự đoán sai lầm và được bảo vệ trước những biến cố bất lợi. Cũng hệt như những lời đồn thổi và bạo loạn càng bùng phát khi người ta cố gắng dập tắt chúng, nhiều thứ khác trong cuộc sống cũng được hưởng lợi nhờ căng thẳng, xáo trộn, biến động và hỗn loạn. Những gì Taleb nhận diện và gọi là “khả năng cải thiện nghịch cảnh” là loại sự việc chẳng những hưởng lợi từ hỗn loạn mà cần có hỗn loạn để tồn tại và phát triển. Có những điều tưởng như tiêu cực, gây hại cho tập thể, cho cái chung đôi khi lại mang tính chất quan trọng và tất yếu phải xảy ra để thúc đây sự phát triển chung. Tác giả chứng minh thế giới càng hỗn loạn thì chúng ta càng được lợi. 

Tác giả chủ yếu phân tích về mọi sự vật - thiên nhiên, con người, nền kinh tế,... có thể hưởng lợi từ sự bất ổn định, và biến động như thế nào. Ông tập trung vào tất cả các khía cạnh trong cuộc sống. Không thể phủ nhận rằng, Nassim có một sự uyên thâm đáng kính trọng khi đề cập tới nhiều lĩnh vực cùng một lúc như sinh học, kinh tế, triết học, lịch sử, văn học.... và trình bày nội dung rất tỉ mỉ, chi tiết với hình vẽ, chú thích, công thức, phụ lục... Thậm chí ông dẫn dắt người đọc từng bước trong cuộc hành trình bằng cách lồng vào những câu chuyện cổ đại của Hy Lạp với những câu chuyện trong thực tại tưởng như không ăn nhập gì với nội dung. Và đó chính là cái hay của cuốn sách này, không kêu gọi bạn hãy làm gì, nhưng bằng cách kể lan man ấy lại đưa vào trong vô thức những suy nghĩ và hành động giúp bạn đối phó với nghịch cảnh, không đưa ra những lời khuyên sáo rỗng và tầm thường nhưng lại có khả năng truyền thêm sức mạnh và niềm tin để bạn vượt lên chính bản thân mình trước mọi vấn đề của cuộc sống.

Nassim Nicholas Taleb cũng đưa chúng ta đến với những phân tích và suy nghiệm khác biệt của ông đối với nhiều vấn đề tưởng như bình thường, bền vững nhưng lại ẩn chứa nhiều nguy hại. “Luôn có những cái bẫy được giăng sẵn trong bất kỳ loại kiến thức nào mà chúng ta có được nhờ quan sát. Lấy ví dụ về một con gà tây được cho ăn mỗi ngày. Việc mỗi ngày được cho ăn sẽ giúp cho con gà tây tin rằng quy luật chung của cuộc đời nó là nó sẽ được cho ăn mỗi ngày bởi những con người thân thiện “luôn vì lợi ích tốt nhất của nó”.. Vào một buổi chiều trước ngày Lễ Tạ Ơn, có một chuyện bất ngờ xảy đến với con gà tây đó. Nó phải tự xem xét lại niềm tin của mình.” Những hiện tượng ngẫu nhiên cực độ kiểu này đang ngày càng xuất hiện nhiều trong thế giới của chúng ta ngày nay và không thể nào có thể dự đoán được cho dù dùng các kỹ thuật tính toán hiện đại đến thế nào, thế nên Nassim Nicholas Taleb khuyên chúng ta nên tập trung phân tích tác động của nó và làm sao có thể giảm thiệt hại tốt nhất khi những sự kiện đó xuất hiện.

Tác giả còn chia sẻ “Chúng ta không đưa ra lý thuyết vào thực hành. Chúng ta tạo ra lý thuyết từ thực hành”. Đây là một chiêm nghiệm gây sửng sốt, mà tác giả không chỉ áp dụng vào lĩnh vực tài chính mà cả y khoa, khoa học và triết học. Những phương pháp điều trị thành công “đúc kết từ những suy nghiệm, rút ra từ kinh nghiệm” đã phải chiến đấu với những lý thuyết giáo điều từ trên xuống. Như vậy, Nassim Tablet đã giúp người đọc hình dung được tầm quan trọng của sự trải nghiệm và sửa sai, phá bỏ suy nghĩ từ lý thuyết đến thực hành, cho ta cái nhìn mới về cách mà thế giới thật sự đang vận hành, mà có thể lâu nay ta không biết hoặc tưởng như đã biết.

Cuốn sách không hề dễ đọc, vì nó chứa quá nhiều kiến thức và cách viết cũng mang phong cách triết gia rất đặc trưng của tác giả Nassim Nicholas Taleb. Để hiểu hết nội dung của quyển này bạn cần rất nhiều kiến thức, tác giả đưa ra rất nhiều ví dụ thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau từ nhà nước Ai Cập cho đến Hoa Kỳ, nhưng một khi đã hiểu được ý tưởng chính của tác giả thì bạn có thể tiếp cận quyển sách nhanh hơn nhiều. Quyển sách khá dày, nó có thể làm bạn cảm thấy ngán khi cầm trên tay, nhưng tin tôi đi, một khi bạn đã đọc và ngấm những trang đầu tiên thì bạn rất khó buông xuống. Và thường thì những thứ giá trị thật sự sẽ không dễ dàng với tới được, nên đọc cuốn sách này, nếu bạn thật sự muốn mình trở nên mạnh mẽ, bạn phải kiên trì nghiền ngẫm cuốn sách thật kĩ. Cuốn sách giống như một cuốn từ điển để ta có thể dựa vào những chia sẻ của tác giả để có thể rút ra bài học, kinh nghiệm, để từ đó áp dụng vào thực tế cuộc sống của mỗi người.

Cuộc sống vốn dĩ nhiều gian nan, thử thách, đôi lúc gặp nghịch cảnh là điều khó tránh khỏi, đặc biệt ở lứa tuổi trẻ. Sống trong xã hội hiện đại đầy tính ganh đua, các bạn trẻ sẽ có những lúc cảm thấy mệt mỏi, không đủ điều kiện để có thể vươn lên như các bạn cùng lứa. Nếu bạn đang rơi vào những thời gian khủng khoảng như vậy, cuốn sách này như một người bạn có thể hướng một cái nhìn khác đi, giúp bạn lấy lại tinh thần, giúp bạn có thể thêm hy vọng, năng lượng tư duy tích cực - những điều cần thiết để chúng ta khởi đầu lại. Người ta vẫn thường nói, vào lúc nào đó trong cuộc đời có thể có một quyển sách đủ khả năng thay đổi cả cuộc đời bạn, và tôi tin là Khả năng cải thiện nghịch cảnh hoàn toàn có thể là cuốn sách đó, giúp bạn nhận ra rằng mỗi người là một phần của xã hội, và không ai giống ai, mỗi người có một hoàn cảnh khác nhau, nhưng nếu có cái nhìn tích cực vào bản thân, và biết dựa vào điều kiện khách quan để vươn lên, bạn vẫn có cơ hội để thành công. Thất bại hay nghịch cảnh không kéo bạn lại mà chỉ là những viên gạch có thể nâng bạn lên những vị trí cao hơn.

Đây không phải là một cuốn sách mang tính giải trí, và không dành cho người ít đọc sách hoặc không đam mê đọc sách, vì đây là cuốn sách đòi hỏi phải đọc và suy nghĩ, cộng thêm độ dày đồ sộ nữa. Nhưng thực sự là một cuốn sách tuyệt vời cho cả những ai đang đang gặp khó khăn muốn vượt qua hay những người dù chưa đối mặt với khó khăn đáng kể nào nhưng muốn chuẩn bị cho mình một tâm thế để vượt qua nhẹ nhàng nhất. Cuộc sống là muôn vàn những biến cố, mặt sấp hay mặt ngửa đều có ý nghĩa của nó. Kết quả không quyết định bởi “sấp” hay “ngửa” mà bởi cách ta đương đầu với thử thách.

Minh Phương