Những con chim trong lồng

Ròng rã rồi cũng đến ngày ra trường, thế nào mới gọi là xã hội, vậy thì nó là đây, đọc lại những dòng này tôi thật thấy thật xấu hổ, tôi nhìn nó, thấy nó, đi theo guồng quay của nó rồi thành một phần của nó.

***

Hồi học đại học, tôi có học lớp giáo sư Lan. Bà ấy rất nghiêm khắc lại ngặt nghèo nên sinh viên nào cũng ghét. Nói chung chuyện người học ghét người dạy là rất thường chứ người dạy ghét người học thì hiếm. Hầu như thầy cô đều nói một câu thế này "Bây giờ các em ghét tôi nhưng sau này ra đời các em sẽ cám ơn tôi" nhưng theo tôi thấy chẳng có đứa nào quay lại để cám ơn bà ấy cả. Ra trường, tất bật đi xin việc, tất bật lo lấy lòng người này người kia, tất bật lo đạp đổ đứa này leo lên đầu đứa kia, riết rồi cũng chẳng nhớ mình là ai huống gì còn thời gian nghĩ tới bà ấy.

Hồi học đại học, tôi có học chung với nhỏ kia tên Châu, nó người dân tộc, da đen nhẻm, tóc khô queo, mặt đờ câm, ai nói gì cũng ừ hoặc lắc, nói thôi để tui tập trung nghe giảng, đến đặt áo lớp hay chụp hình tốt nghiệp nhỏ cũng không ý kiến, ai biểu nộp tiền thì đưa, hoạt động đoàn thể gì cũng tìm cách trốn tránh nói tui mắc học rùi, đến cái cổ áo đi học cũng vò không sạch, nói chung dưới con mắt của một thằng con trai yêu cái đẹp thì rất phản cảm. Bù lại nó học rất giỏi, cực kỳ giỏi, cuối năm bằng khen ôm một xấp, hất mặt bước qua mấy đứa ăn mặc sành điệu thường đem nó ra mua vui cho giờ học bớt căng thẳng.

Hồi học đại học tôi có quen với một thằng kia, nó tên Tuấn. Hai đứa chơi cũng thân. Tính thằng này cũng thuộc dạng kỳ quái. Bạn bè nó rất đông, đi đâu cũng thấy nó là cây chủ trò, tụi bạn nói, Tuấn ơi, nhất mày rồi đấy con ạ, không ai bằng mày nữa đâu. Nghe vậy khoái lắm, cũng chính nó bày trò chọc ngoáy con Châu, vốn không có ác ý, chỉ là được tung hô quá đâm ra suy nghĩ ấu trĩ vậy, à, cười vui chút đỉnh vậy thôi mà, không ngờ những đứa khác hưởng ứng quá, bày trò ác liệt hơn, thấy vậy nó cũng áy náy mà gặp cái con Châu này cứ dửng dưng như không thì chậc lưỡi, thôi kệ, chắc cũng không sao.

Một ngày nọ, nó nói, tao cô đơn quá, tôi hỏi sao cô đơn, tính ra những đứa tao chơi chung chẳng có đứa nào hiểu tao, tôi nói sống trên đời kiếm người lắng nghe mình đã khó kiếm người nghe rồi hiểu mình còn khó hơn, nó nói ủa zậy hả, nhưng mày tao thấy trên tivi, trên báo cứ giở ra đọc là thấy nghệ sĩ này ca sĩ kia viết tâm thư, tâm sự, tâm tình, búa xua cả, mấy người đó có nhiều người lắng nghe vậy hả, ừa thì họ là người nổi tiếng, còn mày là thằng ruồi bu chân đất mắt toét lấy gì so sánh với họ, nó lắc đầu, mấy thằng bạn tao đi chung chưa chắc thằng nào chịu ngồi nghe tao tâm trạng, họ lại đi nói với những người họ chẳng biết là ai, ở đâu, con ông bà nào, ngồi trước nhà vừa nhai cơm vừa mắng con mà họ gọi là công chúng, công chúng chỉ thưởng thức tài năng của họ, chứ không biết họ là ai, cũng chẳng quan tâm con người thật của họ như thế nào, họ cũng chỉ dám khoác áo khi đứng trên sân khấu, về nhà thì phải cởi ra, ai hơi đâu ngồi trên truyền hình cười suốt 10 tiếng.

Tôi hỏi, mày nói với tao mấy chuyện này để làm gì, nó bảo tao lỡ làm con nhỏ có thai rồi mày ạ, tôi sửng sốt con nào, là nhỏ Châu. Nghe mà bủn rủn tay chân.

Thằng nhỏ kể, mày nghĩ đi, tao xinh trai như vầy, ăn mặc mô đen như vầy, còn nhỏ như vầy, như vầy sao mà xứng được cơ chứ. Bữa đó, tao uống xỉn ở trong quán, buồn đời rớt mất hai môn, chẳng đi với đứa nào vì xấu hổ, trùng hợp thay nó làm thêm ở quán đó, tao nghĩ con nhỏ này lạ, nó mà cũng chịu mất thì giờ làm cái gì đó ngoài chuyện học, thậm chí tao tưởng tượng đến đi vệ sinh chắc nó cũng cầm theo cuốn sách, nhưng nghĩ kĩ thì cũng vì cái cuộc đời này quá rác rưởi mà thôi. Sẵn trong người có chút hơi men tao lại gần bắt chuyện với nó, ban đầu nó chẳng đếm xỉa gì tới tao, thế là tao vừa uống rượu vừa lè nhè tán nó. Đến sáng hôm sau dậy, tao ở trong phòng trọ của nó, còn nó nằm bên cạnh, ngáy như sấm. Tao chẳng nhớ chuyện gì cả, chỉ biết là cảm giác lúc ấy nó rất kinh khủng. Tao trốn nó như trốn nợ, mà nợ thật, hên sao nó cũng không có vẻ muốn nói chuyện với tao, lên lớp vẫn chăm chú nghe giảng, mắt nhìn thẳng chỉ đảo qua đảo lại trong 1 góc 30 độ.

Bẵng đi ba tháng, mấy hôm trước nó đến bảo tôi có thai rồi, anh liệu tính gì thì tính, tao sợ quá, bão cấp 6, mới rụt rè hỏi, thế có phá được không, nó bảo lớn quá, bác sĩ không cho phá, tao giật lên cấp 12 rồi, sao giờ này mới nói, cô là con gái ngay từ khi tắt kinh phải biết chứ, sao mấy cái này ngờ nghệch quá vậy. Nhỏ cho tao bạt tai, òa lên khóc rồi chạy đi, tao cũng chẳng đuổi theo vì sốc quá, cứ đứng trơ ra ở đó, suy nghĩ đầu tiên của tao là sợ bị mọi người biết, mày mà lại với con Châu, thể nào nó chẳng ù òa lên là bị hại, còn tao là thằng vô lương tâm bắt nó đi phá.

Thế rồi tao đi hỏi mấy thằng thân nhất, chỉ nói tao lỡ làm một đứa mang bầu rồi mày ạ, chưa nói con nào, tụi nó nói mày nói với tao làm gì còn không mau dẫn nó đi phá hay mày cứ chổi đây đẩy không phải mày làm là xong, con nào dám sinh con mà không có bố chứ, tao bảo vậy tụi mày cho tao mượn ít tiền lo cho nó, mười thằng thì cả mười viện cớ không có tiền, tao nói tao không quỵt của mày đâu mà sợ, sau này tao sẽ trả. Tụi nó nói tao đâu có sợ mày không có tiền trả cho tao, chỉ là tao không có tiền lực bất tòng tâm thôi mày ạ, hay là mày mượn đỡ thằng A, thằng B, con C, con Z gì đó đi, tao thấy nó vừa sắm xe mới chắc có tiền. Đến lượt thằng A, thằng B, con C, con Z: "À, thì đúng là tao sắm xe mới nhưng tao tiêu vào đó hết cả rồi làm gì có đâu cho mày mượn, tao còn đang định mượn lại mày nè". Tao nói à, vậy hả, thôi mày không có thì tao về, tụi mày không có thì tao về, sau bữa đó không có đứa nào dám nhìn thẳng vào mắt tao nữa, tụi nó cũng không hay bắt chuyện với tao như trước, cũng không còn nói, Tuấn ơi nhất mày rồi đấy con ạ.

Tôi khuyên nó, mày nên có trách nhiệm với con Châu, mày đừng để con mày ra đời không có bố, đừng để Châu nó phải chịu sự ghẻ lạnh của người đời, nếu sau này nó may mắn tìm được thằng hiểu chuyện thì không sao, nhưng nếu không mày đã làm tan nát cuộc đời của hai con người rồi, dù sao lấy người mình lỡ dại vẫn dễ hơn là lấy người lỡ dại với thằng khác. Chuyện yêu đương nó có quan trọng thế không, thì cũng chỉ là cùng sống chung dưới một mái nhà, ngủ chung một giường, nuôi chung một đứa trẻ, sau này thấy không hợp nhau vẫn có thể chia tay nhưng lúc này nó cần mày, Tuấn ạ, dẫu nó có kinh khủng như thế nào nó cũng chỉ là một đứa con gái, hơn nữa nó chịu để mày rờ tay lên người nó thì chắc cũng có tình cảm với mày. Mày là thằng đàn ông thì nên chịu trách nhiệm với những gì đã làm. Nó cúi mặt không đáp.

Một tháng sau tin thằng Tuấn cưới con Châu, một con nhỏ người dân tộc xấu đui xấu đớn được truyền đi nhanh như diều gặp gió, mấy đứa đưa tin là những đứa nó chơi thân. Thằng Tuấn bỏ học đi làm thợ hồ, con Châu bảo lưu kết quả, nghỉ một năm ở nhà sinh con, năm sau lại thấy vác cặp đến trường, mặt vẫn hếch lên, mắt nhìn thẳng, chỉ đảo qua đảo lại trong 1 góc 30 độ. Mặc mọi điều tiếng nó vẫn bình thường như thể chuyện này chẳng liên quan gì đến nó cả. Thằng Tuấn thì xấu hổ chẳng bao giờ dám đến đón vợ nó tan học

Ròng rã rồi cũng đến ngày ra trường, thế nào mới gọi là xã hội, vậy thì nó là đây, đọc lại những dòng này tôi thật thấy thật xấu hổ, tôi nhìn nó, thấy nó, đi theo guồng quay của nó rồi thành một phần của nó.

Mười năm sau gặp lại, nhân họp lớp, hai vợ chồng thằng Tuấn đều đến, ai cũng ngạc nhiên, vì vợ chồng nó chưa từng tham gia buổi họp lớp nào trước đó, Tuấn mập ra, hói đầu bụng phệ dù chỉ mới trạc ngoài 30, các cô ai cũng chậc lưỡi tiếc rẻ, ôi anh Tuấn ngày xưa đẹp trai thế, Tuấn lắc đầu ăn nhậu riết nó thành như thế, làm xây dựng mà không ăn nhậu thì đâu có được, phải chịu thôi. Vợ nó, tức cái Châu thì ngược lại, trắng trẻo, nõn nà hẳn ra, ôi là mắt là mũi cứ gọi là tươi mơn mởn, mấy ông ngạc nhiên hỏi phải cái Châu đây không, mày chăm vợ mày cái kiểu gì thế Tuấn, bày cho tao với về chăm con vợ già ở nhà. Tuấn càng được dịp tự đắc, Châu thì vẫn hếch cái mặt lên như ngày xưa, 100% là tự nhiên đấy các ông các bà ạ, không dao kéo thẩm mỹ gì hết đâu nhé. Ôi, thế là giàu, có tiền rồi à, một ông hỏi. Châu mỉm cười, khoe, không giấu gì các anh các chị, ông Tuấn lên chủ thầu xây dựng được hai năm rồi, em thì có một cơ sở kinh doanh nho nhỏ, gọi là cũng có chút dư dả.

Tuấn hỏi tôi, ông giờ làm gì. Tôi đáp, viết báo. Tuấn hỏi tiếp, mảng gì, kinh tế à, tôi lắc, chính trị à, tôi lắc, à hay mấy cái phóng sự nóng phanh phui một vụ mua bán dâm xuyên quốc gia ? Tôi đáp lắt nhắt, à thì cũng có, chút đỉnh. Tuấn cười lớn, ông giỏi quá, làm tôi nể rồi đấy, chắc cực lắm ông nhỉ, thời gian chờ đợi này, tiếp cận này, phục kích này rồi phải viết sao cho hay cho thuyết phục người ta nữa. Tôi đỏ mặt, người ta không quan tâm cái đó ông ạ. Sao cơ? Tuấn ngơ ngác. Trong đường dây đó có một cô là ca sĩ nổi tiếng, thế là tôi phải đến căn hộ nơi cô đó sống chụp lại, hỏi hàng xóm xung quanh về cô ấy, cảm nghĩ của họ, thêm muối dậm ớt, chờ chực bất cứ khi nào cô ta hoặc người nhà cô ta xuất hiện, rồi bung ra hàng loạt nghi án, giả định, lục lại quá khứ cô ta từng ăn chơi trác táng trước đây... công chúng quan tâm cái đó thôi. Báo chí cũng là một nghề, mà đã là nghề thì phải hái ra tiền, người ta muốn đọc cái gì thì mình viết cái đó. Tuấn nói vậy hả, rồi bỏ đi, ánh mắt nó nhìn tôi cũng khác, hôm đó tôi bỏ về sớm.

Nhưng tôi không về thẳng nhà mà đến nhà cô giáo của tôi, giáo sư Lan. Bà ấy không nhận ra tôi là ai nhưng vẫn mời vào nhà tiếp chuyện. Hồi nãy đi vội quá tôi quên mất phải mua quà biếu nên ngồi xuống ghế mà cứ sượng sượng sao, thấy mình vô duyên tợn.

- Hồi trước em có học lớp cô.

- Khóa mấy nhỉ, tôi nhìn em quen lắm nhưng không nhớ ra.

- Em khóa 33. Cách nay cũng hơn mười năm rồi ạ. Cô vẫn khỏe chứ ạ?

- Tôi vẫn khỏe, có điều già rồi, trời trở gió là xương khớp đau nhức, có khi ngồi cả ngày chỉ để bóp dầu.

- Cô còn đi dạy không ạ?

- Tôi về hưu năm ngoái... Có việc gì mà em lại đến đây?

- Em chỉ muốn xác nhận một điều thôi.

Cô nhìn tôi, chờ đợi.

- Sao hồi đó cô không dễ dãi với sinh viên một tí để tụi nó đỡ oán cô, thật sự rất nhiều người thi rớt môn cô, có phải họ không chịu học hành đâu nhưng đôi khi chỉ sít sao một chút mà cô cũng không vớt, có người ra trường đi làm 2 năm 3 năm rồi mà vẫn còn nợ bằng. Cô hay nói sau này ra trường rồi các em sẽ cám ơn cô, tại sao vậy ạ?

- Hôm nay có lẽ là một ngày rất tệ với em nhỉ? - cô mỉm cười, nhấp một ngụm trà - em biết chuyện những con chim trong lồng không?

- Những con chim thì liên quan gì ở đây ạ? Em không muốn bài học triết lý nào nữa, cuộc đời này đã quá mệt mỏi rồi, em cũng ngoài 30 tuổi rồi, em chỉ muốn biết tại sao?

- Ở Tòa Tháp Va-ti-căng, - cô nhìn thẳng vào mắt tôi, nghiêm khắc buộc tôi phải cư xử lịch sự hơn - người ta có nuôi 2 loại chim bồ câu, một bên được tự do bay nhảy kí hiệu ở chân chiếc dây màu xanh còn một bên bị nhốt trong lồng kí hiệu chiếc dây màu đỏ, bên tự do bay nhảy thì điều kiện rất khắc nghiệt, đồ ăn hạn chế, các bữa ăn cũng cách xa nhau hơn, hơn nữa gười ta còn dùng vòi xịt và đám trẻ con còn ném đá chúng. Ngược lại bên nhốt trong lồng thì đồ ăn thừa mứa, chúng ở trong những chiếc lồng đẹp có mái hiên che, đến bữa người ta lấy thức ăn đổ vào máng, chúng chỉ việc ăn rồi lăn kềnh ra ngủ. Những con chim ngoài lồng rất ganh tị với những con trong lồng. Người ta quan sát ghi chép trong vòng 4 tháng, rồi một hôm người ta mở cửa lồng trộn chung hai loại bồ câu lại với nhau, sau đó họ ùa ra bắt chúng. Và em biết điều gì xảy ra không, những con bồ câu thắt dây màu xanh bay vút lên trời, đậu trên những cành cây cao nhìn xuống, còn những con bồ câu thắt dây màu đỏ ngoan ngoãn đứng im để người ta bắt, chúng quá quen với những chiếc lồng và chuyện sống tiếp ở trong đó chẳng có ý nghĩa gì với chúng cả, tuy nhiên có một con trong số chúng đập cánh cố gắng bay nhưng vô ích, nó quên mất cách bay là như thế nào. Cuối cùng, khi cuộc thí nghiệm kết thúc tất cả những con bồ câu thắt dây màu đỏ đều bị đem đi làm thịt. Em nghĩ em ở đâu, trong lồng hay ngoài lồng?- cô thấp giọng, buồn buồn - Nhưng em thấy đấy, thực tế là tôi cũng không thay đổi được gì, đó là sau 40 năm đi dạy tôi mới nhận ra, thật sự rất khó phá chiếc lồng nếu những con chim không khao khát tự do.

Sau đó, tôi đứng dậy chào cô ra về, tôi hứa sẽ đến thăm cô lần nữa.

Trên đường về tôi cứ suy nghĩ mãi. Những con chim trong lồng. Tôi là một con chim trong lồng, nhưng liệu tôi có muốn thoát ra khỏi cái lồng đó, khi mà tôi chẳng biết giới hạn của cái lồng đó ở đâu?

Còn bạn, bạn có phải là một con chim trong lồng không, bạn có biết giới hạn của cái lồng này không?